%20(1)_edited.png){kind=logo}
Inclusief een aantal voorbeelden
Voor leraren
Door Julia Klug
Leerdagboeken stimuleren je om te reflecteren over je leerproces. Zoals jullie weten is reflectie een cruciaal onderdeel van zelfregulerend leren. In het Zimmerman model is er zelfs een volledige fase naar genoemd. Reflectie is noodzakelijk voor de ontwikkeling van competenties op elk gebied, ook voor onszelf als leerkracht. Leerdagboeken kunnen ons helpen om te reflecteren op ons handelen. Ze geven het reflectieproces richting en bieden structuur. Reflectie via leerdagboeken is niet alleen goed voor competentieontwikkeling, maar ook voor motivatie, gedrag én transfer.
We vatten samen waarom je zeker moet overwegen op jouw school met leerdagboeken aan de slag te gaan en hoe je dat daarmee start.
Het WAAROM van het gebruik van leerdagboeken
Leerdagboeken bevorderen het leren op verschillende manieren[1]:
Motivatie
Wanneer leerlingen reflecteren over hun acties en vooral over wat ze hebben geleerd, worden (zelfs kleine) vorderingen ziochtbaar. Hierdoor voelen zichzelf efficiënter en competenter en dat motiveert hen dan weer om verder te gaan (zie onze blogpost over 'de heilige graal genaamd motivatie').
Gedrag
Het zogenaamde 'reactiviteitseffect' beschrijft dat als we onze handelingen monitoren, we ze in een gunstige richting zullen veranderen, gewoon omdat we ze observeren. Dit is ook waar voor leren. Als studenten hun leergedrag monitoren in dagboeken, zullen ze meer en beter leren wat leidt tot betere resultaten, alleen maar omdat ze er aandacht aan besteden.[2]
Transfer of 'overdracht'
Als leerlingen iets nieuws hebben geleerd, kunnen ze in het leerdagboek bijhouden hoe ze de nieuwe kennis of vaardigheden gebruiken. Op die manier bevorderen dagboeken de overdracht van het nieuw geleerde.
Het HOE van het gebruik van leerdagboeken
Eerst en vooral kan je als leraar jouw leerdagboek voor je leerlingen vormgeven zoals jij dat wilt. Het kan gaan over de onderwerpen waarvoor u het wilt gebruiken. Het is wel best niet te lang, want je wil je leerlingen niet overladen met te veel extra werk. Het is een eenvoudige kosten/baten-verhouding.
Doelgroep
Bij het ontwerp is het belangrijk rekening te houden met de leeftijd van je leerlingen. Je kan al in het basisonderwijs beginnen met dagboeken en het bevorderen van metacognitie en reflectie. Vanaf ongeveer 8 Ã 9 jaar zijn leerlingen in staat om op metaniveau over hun leren na te denken. Eigenlijk is het helemaal de moeite waard. Hoe vroeger leerlingen oefenen met planning en reflectie, hoe gemakkelijker ze het later zullen hebben. Bij jonge leerlingen gebruik je liever weinig tekstelementen. Vervang tekst door afbeeldingen of emoticons.
Structuur
Wat de structuur betreft, kan je kiezen tussen een paar open vragen en/of een meer gestructureerde versie met meer sturing aan de hand van vragen die op een "schaal" worden beantwoord. Vragen met een open einde bevorderen een diepere reflectie; maar soms zijn meer gesloten vragen en meer begeleiding ook nuttig. Een combinatie van beide is vaak redelijk.
Inhoud
Wat de inhoud van het dagboek betreft, vraag je bijvoorbeeld om te reflecteren over onderdelen van zelfregulerend leren, zoals het stellen van doelen, planning of emotie-regulatie. Anderzijds kan je natuurlijk ook vragen om de leervorderingen en -prestaties van de leerlingen te laten bij houden, net als een evaluatie van wat goed ging of niet en waarom (#attributie).
Doel bereiken
Leerlingen kunnen het dagboek ook gebruiken om hun doelen bewuster en specifieker te formuleren. Dat helpt hen bij het bereiken van hun doelen en bij het stellen van meer haalbare doelen in de toekomst.
Planning
Leerlingen kunnen plannen en reflecteren op hun planning in een dagboek. Dat helpt hen bij het timemanagement en bij het realistischer plannen voor de toekomst.
Emoties
Leerlingen kunnen nadenken over hoe ze zich voelden voor en na een taak. Dat helpt hen om hun emoties te herkennen en te beseffen hoe die emoties verband houden met leeractiviteiten. Ze voelen zich bijvoorbeeld trots over wat ze bereikt hebben of ze schamen zich of zijn angstig en weten dat het tijd is voor wat emotieregulatie (zie ons deel over #emoties).
Leervorderingen en -prestaties
Leerlingen kunnen reflecteren over wat ze hebben geleerd, welke verbeteringen ze hebben aangebracht of wat ze hebben bereikt. Door dat te doen, worden ze zich bewust van hun vorderingen. Ze kunnen ook nadenken over wat goed ging en wat ze de volgende keer willen veranderen. En ze kunnen stilstaan bij de redenen voor succes of mislukking.
In elk geval is het belangrijk de dagboeken zorgvuldig in te voeren en toe te zien op de uitvoering ervan.
In een notendop
Als we een leerdagboek willen maken, kunnen we onthouden:
Leerdagboeken bevorderen motivatie, gedrag, transfer en leerprestaties
Ontwerp leerdagboeken volgens de leeftijd van de leerlingen
Structureer leerdagboeken zoals je zelf wil
Kies het onderwerp van reflectie naar eigen inschatting en baseer je op één of meerderere onderdelen van zelfregulerend leren
Laat leerlingen ook reflecteren op hun prestaties
Begin reeds vroeg met het bevorderen van dit soort reflectie. Het helpt jou en jouw leerlingen op lange termijn!
Tenslotte: gewoon doen! ;-)
Extra's
Hier zijn enkele #voorbeelden van leerdagboeken voor leerlingen in het basisonderwijs die mijn studenten in een lerarenopleiding voor hun klas hebben gemaakt.
Hier is een link naar edutopia over "Hoe wiskundedagboeken leerlingen helpen bij hun leerproces"
[1]Cf. Schmitz, B., Klug, J. & Schmidt, M. (2011). Assessing self-regulated learning using diary measures with university students. In B. Zimmerman & D. Schunck (Eds.): Handbook of Self-Regulation of Learning and Performance (251-266). New York: Routledge.
[2] Cf. Schmitz, B., Perels, F. Self-monitoring of self-regulation during math homework behaviour using standardized diaries. Metacognition & Learning 6, 255–273 (2011). https://doi.org/10.1007/s11409-011-9076-6